تحلیل زمانی و مکانی بارش سنگین در ایران

یکی از مهمترین عوامل موثر بر حیات انسان عناصر اقلیمی می باشد. از جمله این عناصر، بارش سنگین است که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم بر جوامع انسانی تأثیر می گذارد. در این مطالعه به تحلیل زمانی و مکانی بارش سنگین در کشور پرداخته شده است. جهت انجام این کار از شاخص میزان تجمع آب در سطح زمین که همان میزان بارش است، استفاده شد. ابتدا از 131 ایستگاه سینوپتیک و کلیماتولوژی کشور با دوره آماری 40 سال استفاده شده است، که به علت وجود بیش از حد آمار مفقوده در بعضی ایستگاهها تنها 44 ایستگاه که 38 ایستگاه سینوپتیک و 6 ایستگاه کلیماتولوژی بوده استفاده شده است. با توجه به اینکه شاخص بارش سنگین به بارشهای بیش از 15 میلی متر در روز اختصاص داده شده، فراوانی و همچنین مقدار بارش سنگین را برای تمامی ایستگاهها محاسبه کرده و با استفاده از نرم افزار spss نمودار دندروگرام تهیه کرده و در نهایت با استفاده از نرم افزار arcgis، کشور را به لحاظ الگوی مکانی- زمانی تحلیل نمودیم. در این تحقیق بر اساس سه نوع ویژگی، یعنی فراوانی بارش سنگین، فراوانی طبقات مختلف(شدت) و فراوانی دهه ای بارش سنگین، سه نمودار شاخه درختی مجزا ترسیم شد. در این سه نمودار ایستگاههای بم، یزد، زابل، طبس، زاهدان، اصفهان، بیرجند، کرمان، کاشان، سمنان، بجستان، تبریز، مشیران، بجنورد، تهران، شاهرود، آبادان، بندرعباس، بندرلنگه، چابهار، تربت حیدریه، مشهد، دامان فریدن، شهرکرد، بارنیشابور، بوشهر، اراک، ارومیه، زنجان، اهواز، همدان، قزوین و شیراز به طور مشترک در کلاس اول هر سه نمودار قرار گرفتند. در کلاس دوم، در هر سه نمودار، بطور مشترک ایستگاههای کرمانشاه، سقز، سنندج و گرگان قرار گرفتند، اما دو ایستگاه دزفول و امام قیس در هر نمودار به طبقه ای نزدیک شده و جزء آن می شوند. ایستگاههای رامسر و بابلسردر یک طبقه و ایستگاههای لاهیجان، رشت و انزلی نیز در هر یک طبقه مجزا قرار گرفتند. در نمودارهای شاخه درختی ایستگاههای مرکزی، شمال شرق، شرق، جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب و شمال غرب دارای کمتـرین مقدار و فـراوانی بارش سنگین اند. علت این فقـر کمبود رطوبت در این مــناطق می باشد. ایستگاههای طبقه آخر نمودارهای شاخه درختی که هر سه در استان گیلان قرار دارند دارای بیشترین مقدار و فراوانی در دریافت بارش سنگین اند، که علت این ویژگی را می توان به دریافت رطوبت کافی و عامل صعود به موقع دانست که در بیشتر ایام سال وجود دارد. با توجه به اینکه تغییر روند در هر چهار دهه بسیار ناچیز است، می توان گفت که بارش سنگین از روند خاصی تبعیت نکرده است. همچنین باید ذکر کرد که با افزایش فراوانی در هر دهه شاهد کاهش در دهه بعد بودیم، هر چند استثنائاتی وجود دارد.